Brontekst bekijken van Schoolordre en reglement voor het armkinderschool binnen de Stadt Enchuyzen - 16 december 1752

== Enkhuizen ==

*De Heeren Burgermeesters en Vroedschappen dezer Stad gehoord hebbende het Rapport der Heeren Burgermeesteren en eenige Heeren Commissarissen uit de Vroedschap gebesoigneerd hebbende over de Oprechting van een [[Arm - kinderschool|Arm - kinderschool]] binnen deze Stad , hebben , na dat zy de voorsz. Heeren voor hunne genomene moeite in dezen bedankt hadden , tot voorkominge der groote onkunde van de onmagtige Burgeren en Ingezetenen dezer Stad , zoo in de geschiktheid van het burgerlyke Leven , als in de bezorginge van het Eeuwige welzyn , welke niet als zeer nadeelige gevolgen , zoo voor de Stad en derzelver Regeringe , als voor de byzondere Huisgezinnen en Personen , naer zich slepen kan , goedgevonden , dat alhier in de [[Sint Nicolaasstraat|St. Nikolaes - straet]] zal worden opgerecht en onderhouden een Arm - Kinder - School , ten einde de Kinderen van onvermogende Ouderen aldaer in den Christelyken Hervormden Godsdienst , de Vreeze des Heeren en alle zedigheit en gehoorzaemheit , enz. elk naer zyne jaren en begrip te doen onderwyzen , waer omtrent hun Ed. Achtb. gemaekt en vastgesteld hebben het volgende Reglement :

*'''Art. I'''. In het Armkinderschool zullen moeten onderwezen worden de Kinderen , vyf jaren en daer boven oud zynde tot hunne twaelf jaren incluis , van alle de arme Luiden , die het een of het ander van het Aelmoesseniershuis ofte Diakonie trekken ; gelyk mede alle de Kinderen , oud als boven , wier Ouders nog niet wel trekken , maer evenwel hunne Kinderen op hunnen eigen kosten niet kunnen laten onderwyzen ; en voorts de Kinderen van Burgers , die door de Heeren Directeurs van de Scholen worden gezonden : en indien de Ouders Kinderen hebben , die iets winnen , zoo zullen egter zulke Kinderen , al waren zy twaelf jaren en daer boven oud , in het Avondschool moeten gaen ; doch de Kinderen van zoodanige Ouders , wonende in het West - Einde dezer Stad zullen aldaer in het Stads School moeten gaen en blyven gaen , en door den Meester volgens dat School - Reglement , de dato 13 November 1659 , moeten onderwezen worden .
*'''II'''. Alle die genen , dewelken hunne Kindren in het voorn. School moeten laten leeren , zullen zich met hunne Kinderen moeten addresseeren alle Maenden , des Donderdaegs namiddag ten half 4 uren , in de gewezene Vergader - kamer van de Aelmoeseniers - Voogden in het [[Aalmoezeniershuis of Nieuwe Arme Weeshuis|nieuwe Armen - Weeshuis]] , om hunne Namen en Jaren op te geven en een Briefje of School - Billiet van gem. Heeren te verzoeken .
*'''III'''. Die gene , dewelke van het gemelde Godshuis of Diakonie iets trekt , moet zyn Kinderen , oud zynde als boven , in het School laten onderwyzen , of zal anders versteken wezen van dat gene , het welk hy geniet . 
*'''IV'''. En die zyn Kinderen buiten oorzaek van Ziekte t'huis houd en niet ter Schole zend , zal mede , op ordre van de Heeren Directeurs , naer geen aenmaninge willende luisteren , vervallen wezen van het geen zy van het voorn. Godshuis of Diakonie zyn trekkende , hoe gering het ook mogte wezen , het zy voor het geheel of ten deele , zoo gem. Heeren Directeurs zullen bevinden te behooren .
*'''V'''. En ofschoon zoodanige niets van het gem. Godshuis of Diakonie waren trekkende , zoo zullen dezelven , om voorsz. redenen , in het 3. en 4. Artikel vermeld , ook in het toekomende tot onderhoud en onderstand niets genieten .
*'''VI'''. De Ouder zullen gehouden zyn hunne Kinderen behoorlyk te reinigen en van ongedierte te zuiveren , op poene van op de eerste klagte van den Meester door de Heeren Directeurs scherpelyk te worden bestraft , op de tweede klagte met verlies van de helft van de subsidie , en op de derde klagte dat de onderstand in het geheel zal ophouden en de Kinderen uit het School worden gezet .
*'''VII'''. Ten einde nu de goede intentie van de Regeringe en deze zaken tot een gewenscht succes gebragt worden , zoo zyn tot Directeurs van het Armkinderschool geëligeerd de Heeren Curateuren van de andere Scholen , de Regenten van het [[Aalmoezeniershuis of Nieuwe Arme Weeshuis|Aelmoeseniers Huis]] en de Broederen Diakenen , en wel van ieder vier personen , en dus twaelf in getale , volgens een schikkinge ten opzigte van de Regenten en Broederen Diakenen onder het te maken en te verdeelen .
*'''VIII'''. De respective Heeren Directeurs zullen alle veertien dagen , des Donderdaegs namiddag ten half 4 uren , byeenkomen in de gewezene Vergader - kamer van de Aelmoeseniers - Voogden , in zulk een getale als zullen vermeenen te behooren , om ordre te stellen op het School en te hooren die gehoord moeten worden , en de verdere zaken , het School aengaende , te verrigten .
*'''IX'''. De gemelde Heeren zullen , volgens een schikkinge by hen te maken , allen Maenden , het School onverwagt bezoeken , om te vernemen of de Meester en Kinderen hunnen pligt wel waernemen .
*'''X'''. Het zenden van Kinderen ter Schole zal staen aen de voorn. Heeren en ten dien einde de gedrukte Briefjes uit geven , zoo als by des Meesters Instructie is vermeld.
*'''XI'''. De Heeren Directeurs , het zy te samen of van ieder Classis een , als één Heer Curator , één Aelmoeseniers Voogd , een Broeder Diaken , zyn gequalificeerd om by het doen van het groot Examen , alle vierendeel jaers , uit te deelen naer merites deze navolgende pryzen , ten ware de Kinderen wegens stoutheid , laet School komen , botheid , des Zondaegs niet ter Kerk te gaen enz. zulks niet hadden verdiend , als 
**Voor die het A, B, C, leeren ieder I stuiver.
**Die leeren Spelden 2 stuiver.
**Die leeren Leezen 3 stuiver.
**Die Letters Schryven 4 stuivers.
**Die Regels Schryven 5 stuivers.
**Die Exempels Schryven 6 stuivers. 
*'''XII'''. En die als dan naer genoegen van gem. Heeren kunnen Lezen , Schryven , Cyfferen enz. zullen van de Scholen door hen worden ontslagen , met een vermaninge tot deugd en eerlykheid en aen ieder van dezelven naer merites worden gegeven een Testamentje en aen de twee alderbesten ieder een Bybeltje ; en buiten bovengemelde ontslag zullen geen Kinderen van het School worden genomen of de Ouders zullen hun onderstand missen , en de Kinderen , uit het Dagschool voorsz. ontslagen , zullen egter nog den volgenden Winter in het Avond - school moeten gaen .
*'''XIII'''. De zelfde Heeren zullen voorts alle zoodanige ordres stellen en die zaken verrigten , als deze School Ordonnantie en des Meesters Instructie zyn mede brengende ; en omtrent zaken van geen al te groot aenbelang de noodige redressen maken , en buiten dien daer van kennisse geven aen de Regering dezer Stad , gelyk ook eens des jaers aen de Heeren Burgermeesteren in der tyd van den toestand van het School rapport doen .

== Instructie voor den Schoolmeester ==

*'''I'''. De Schoolmeester , alvoorens aengesteld te worden , zal moeten ondergaen een behoorlyk Examen en onderzoek naer zyne bekwaemheid , ingevolge de Resolutie van de Regering dezer Stad .
*'''II'''. Welke bekwaemheid onder anderen daer in zal bestaen dat hy niet alleen gedrukte Boeken en geschrevene Brieven promptelyk Lezen , een goedehand Schryven , de Psalmen Davids bekwamelyk kan Zingen , goed Rekenen , maer ook een vroom en godzalig Persoon is , in de fundamenten van de Christelyke Gereformeerde Religie ervaren , om dezelve de Discipulen te kunnen leeren en daer in te onderwyzen , zynde Lidmaet van de Gereformeerde Kerke , hebbende een wel geschikt Huisgezin en een goede wyze om de Jeugd spoedig met een getrouwe neerstigheid te kunnen leeren .
*'''III'''. De Schoolmeester zal zyn dienst , en geen ander persoon voor hem , moeten waernemen , en daerom zal hy zich niet mogen bedienen van Ondermeester , ten ware by Ziekte , en het geen egter niet zal vermogen te geschieden dan met kennisse en toestemminge van de Heeren Directeuren , en na dat alvorens zoodanig een Ondermeester door de Heeren voorn. voor zoodanig een tyd zal zyn gequalificeerd .
*'''IV'''. De Meester zal gehouden wezen in het Stads Armkinderschool , zoo wel in den Zomer als Winter , des morgens van half negen tot elf uren , des namiddags van half een tot half vier uren , en van Primo November tot Pascha , des avonds van vyf tot zeven uren , en niet langer nog korter , te instrueren alle zoodanige Kinderen , als hem door de Heeren Directeurs van gezegde School met een Billiet , door een van de Heeren Curateuren , een van de Aelmoeseniers Voogden , en een van de Broederen Diakenen getekend , zullen worden toegezonden , zonder immermeer veel minder gedurende die tyd aen iemand , als aen zyn eigen Kinderen , eenige Instructie en Onderwys te geven , onder wat benaminge het ook zoude mogen zyn , op een poene van 25. Guldens voor de Armen , en zal de Namen van de Kinderen , derzelver Ouders , de Nommers van de Briefjes , waer mede School gekoomen zyn , en wat zy leeren , specifiecq in een Boek , daer toe by hem te houden , opschryven .
*'''V'''. Dezelve zal in het voorsz. School moeten onderwyzen in het Spelden , Leezen , Schryven , Cyferen en Psalmen - zingen , en de Kinderen , waervan beide de Ouders of een van beiden zyn van de Gereformeerde Religie , ook de Gronden van de zelfde Religie en hun ten dien einde de Catechismus leeren , zooals in andere Scholen gebruikelyk is en hier naer zal worden gezegd ; en zullen zy daerover eens a tweemael ter weke door den Meester worden gecatechiseerd , en als dan aentoonen de bygeloovigheid en schandelykheid van het Pausdom , en zyne Leerlingen daer van afschrikken , als mede de jeugd een diepen indruk geven van de afgryselykheid van stelen en dronken drinken , en aen den anderen kant aentoonen wat verpligtinge zy en hunne Ouders hebben aen de Regering dezer Stad voor de zorge , welke naer Lichaem en Ziel voor hun en hunne Ouders dagelyks onophoudelyk word gedragen .
*'''VI'''. De Meester zal gehouden zyn zonder wettige verhinderinge alle veertien dagen , des Donderdaegs namiddag ten half 4 uren praecies , te compareren in de gewezene Vergader - kamer van de Voogden van het [[Aalmoezeniershuis of Nieuwe Arme Weeshuis|Aelmoeseniers Huis]] om aen de Heeren Directeurs , die als dan aldaer zullen vergaderd wezen , over te leveren een Lyst van de Kinderen , met de Namen der Ouders en het Nommer van het Kwartier van bedeelinge , zoo ten respecte van de Kinderen , die op nieuws zyn School gekomen , als van die in de voorgaende weken buiten redenen van ziekte meer dan een dag zyn t´huis gebleven , ten einde by de Heeren zoodanige odres te stellen , als zullen bevinden te behooren .
*'''VII'''. De Meester zal van de Stad genieten tweehonderd Gulden vast Tractament en een Vrye Woning , en boven dien voor ieder Discipel , zonder onderscheid wat hy leert en hoe verre geavanceerd , Vyf Stuivers in het vierendeel jaers , welk Salaris voor die gene , die alleen in het Avondschool komen , mede zal worden bepaeld ; waer voor de Meester het School in alles volgens deze zyne Instructie zal moeten waernemen , des Sondags , op Feest - en andere Heilige Dagen des Voormiddags met de Kinderen ter Kerk gaen , en by vacature van het Voorzangers Amt in de [[Monnikenkerk of Kleine Kerk|kleine Kerk]] , den dienst daer mede voor waernemen .
*'''VIII'''. De Heeren Directeurs zullen aen den Meester verzorgen het noodige vuur en licht voor het School , als ook de Schryfbehoeften en Schoolboeken voor de Kinderen enz. gelyk mede de Pryzen , hier boven gemeld : doch het vuur en licht zal by provisie worden bekostigd door het Aelmoeseniers Huis , en de Schryfbehoeften , Boeken en Pryzen door de Diakonie ; en zullen de Boeken en Schryfbehoeften bewaerd moeten worden in de Vergader - kamer van de Heeren Directeurs , om daer van naer behooren te distribueren .
*'''IX'''. En zullen tot meerdere faciliteit , die in de zeven eerste weken van ieder Vierendeelsjaers op nieuws school komen , daer uitgenomen worden of sterven voor de geheele drie Maenden betaeld worden ; doch in de laetste zes weken eerst wordende school gezonden , daer uitgenomen of overlydende , zal nietwes worden voldaen .
*'''X'''. De Meester zal buiten het bovengem. Salaris niet vermogen enig Geld of Geldswaerde van de Kinderen , noch derzelver Ouderen of Iemand anders , onder wat benaminge het ook zoude mogen zyn, genieten .
*'''XI'''. De Instructie zal aen de Kinderen worden gegeven in maniere als volgt .
**Maendag den geheelen dag de leerlingen te onderwyzen in het A. B. C. , Spelden , Lezen , en Schryven.
**Dinsdag voor den middag het zelfde ; na den middag aen die noch niet Lezen kunnen de Eerste Beginselen van den Gereformeerden Godsdienst leeren , by wyze van Vragen en Antwoorden , volgens het Boekje van Do. Borstius , terwyl de anderen Schryven , na hen alvorens een Les te hebben opgezegd.
**Woensdag voor den middag zoo als Maendags ; en daer en boven Psalmen leeren zingen ; na den middag Vacantie. 
**Donderdag voor den middag uit het Kort Begrip , of Borstius Lessen , by den Meester alvorens aen hun gegeven , van buiten te doen opzeggen met de Schriftuur - texten tot bewys van het Antwoord dienende , latende hen bytyds een Schrift Schryven , om in die overhooring als dan niet te worden verhinderd , hebbende alvorens de andere Leerlingen in hun A. B. C. en Spelboeken opgezegd ; na den middag alle Lezers en Schryvers uit het hoofd te leren spelden , en eenige Zedelessen , door den Meester uitgesproken , hen te laten opschryven , ten einde zy in de Pronuntiatie vast zouden worden.
**Vrydag den geheelen dag opzeggen en schryven , doch eens om de 14 dagen alle Leerlingen ( welker Ouders beiden of een van beiden zyn van de Gereformeerde Religie ) overluid doen opzeggen de Christelyke Gebeden , de XII Articulen des Geloofs , de Tien Geboden , de Namen der Boeken van het Oude en Nieuwe Testament , een ieder naer zyn jaren en begrip .
**Saturdag voor den middag eerst op te zeggen die A.B.C. en Spelden leeren ; vervolgens de Lezers en Schryvers de Vraeg en Antwoorden uit den Heidelbergschen Catechismus te doen opzeggen , en die door den Meester te verklaren en toepassen enz. ; Psalmen zingen ; en by gelegenheid van des Heeren Heilig Avondmael hen een Psalm of een gedeelte daer van te doen opzeggen , en hen daer over te Catechiseren naer hun begrip ; zullende in de Passie als dan hen de Passie Texten of eenige Versen daer van doen leeren en opzeggen in plaetse van den Catechismus ; na den middag Vacantie .
**'''Avond - School.'''
**Maendag en Dinsdag Lessen Opzeggen en Schryven .
**Woensdag die in staet zyn uit het hoofd te doen Spelden , Woorden op te geven , verders te Lezen en Schryven .
**Donderdag Lessen op te zeggen en Schryven.
**Vrydag Catechismus of Borstius Vragen en daer over te spreken , voor die daer in staet toe zyn , lust en geest toe hebben , de anderen laten Lezen .
**Saturdag Vacantie .
*'''XII.''' Alle dagen onder het toonen en examineeren der Schriften zal de Bybel vervolgd worden , by beurte , lezende een of twee Capittelen overluid .
*'''XIII.''' De Scholen zullen beginnen met een Gebed en eindigen met een Dankzegginge , door de Leerlingen by beurte te doen , volgens Boekjes voor het Armkinder - School expres opgestelt en gedrukt .
*'''XIV.''' En zullen de Vacantien zyn als volgt , Pascha van den Saturdag voor Pascha tot Donderdags na de zelve , zynde met den Zondag 5 dagen ; Pinksteren het zelfde ; Kermis of Jaermarkt van Vrydag voor de Inluidinge tot Maendag na het Uitluiden van dezelve , zynde in alles 16 dagen ; Broekermarkt ; als Pascha en Pinksteren ; Kerstyd den 25 , 26 en 27 December , zynde de Heilige Dagen en één Werkdag ; op den Algemeenen Dank - Vast en Bededag den geheelen Dag ; en op Buizen - Dankdag geen Avond - School worden gehouden .
*'''XV.''' De Meester zal de Kinderen , zynde in een Classis , wanneer één of meer Heeren Directeurs alle maenden onverwagt het School komen bezoeken , by elkanderen schikken , op dat het des te beter by de present zynde Heeren Directeurs kan nagegaen worden .
*'''XVI.''' De Meester zal de Kinderen , dewelken hy oordeelt bekwaem te zyn om het Cyfferen te leeren daer van onderwyzen in het Dag - School.
*'''XVII.''' De Meester zal de Kinderen die 't huis gehouden worden , praeciselyk zonder onderscheid alle 14 Dagen , des Donderdags ten half vier uren , ter plaetse boven gemeld , op een Klagtboekje aen de Heeren Directeurs opgeven , met de Namen van de Ouderen , Woonplaetse , en het Nommer van het briefje , daer het mede School gekomen is daer by , en geen permissie daer toe respecteren als ondertekend door drie Heeren Directeurs , te weten  een van de Heeren Curateuren , een van de Almoeseniers Voogden , en een van de Broederen Diakenen .
*'''XVIII.''' Indien de Meester eenige Schryfboeken of Boeken van nooden heeft , zal hy zulks op een briefje stellen en van de Heeren Directeurs verzoeken , die daer op fiat zullen verleenen , mits de volgeschrevene Boeken verzorgende ter voorn. Kamer van de Heeren Directeuren .
*'''XIX.''' En zal de Meester gehouden zyn , aen iemand der Kinderen een Boek uitgevende , daer voor aen te zetten den Naem van 't Kind , den dag der uitgevinge , en zulks voor zich mede aentekenen , om ten allen tyde te kunnen zien wanneer de Uitdeeling gedaen heeft , en een Boek wordende gevonden , wie het zelve verloren heeft . 
*'''XX.''' De Meester zal ten dage van het groot Examen , wanneer de Heeren Directeurs komen , in gereedheid moeten hebben een Boek , waer in staet genoteert , voor eerst de Naem van ieder Kind ; dan de Nommer van het Biljet , daer het mede School gekomen is ; en dan den tyd wanneer het School gekomen is ; als mede het Boek waer in het leert ; en als het aen het Schryven gezet is , wanneer het daer aen begonnen is ; op dat daer door de Heeren Directeurs kunnen ontdekken , hoe lang ieder Kind in het School gegaen en aen de Schryftafel gezeten heeft .
*'''XXI.''' De Meester zal ook zorge dragen dat de Schoolkinderen , zynde van de Gereformeerde Religie , alle Zondagen , Feest - en Heilige dagen , met hem des Voormiddags in de [[Sint Gommarus of Westerkerk|Wester Kerk]] , ( ten ware het Nagtmael des Heeren aldaer wierde gehouden ) tot den publicquen Godsdienst komen , en aldaer op de ordinaire Zitplaetsen in goede ordre en attentie de Predicatie aenhooren , om daer van ondervraegt zynde , elk naer zyne jaren en capaciteit rekenschap te kunnen geven ; en hy zal de Ouders yverig en gestadig vermanen om hunne Kinderen deze ordre te onderwerpen , ten einde zy hunne Kinderen zuiver en in ordre naer hunnen staet en toestand gekleed ter Kerke zenden , want zulks niet doende zullen de Ouders gehandeld worden omtrent hunnen onderstand , zoo en in diervoege , als omtrent het niet te School zenden en reinigen der Kinderen is gezegd .
*'''XXII.''' Hy zal de Meisjes en Knegtjes zoo in de Kerk als in het School , van malkanderen af plaetzen , en zoo veel moogelyk afzonderlyk houden .
*'''XXIII.''' Hy zal ook zorge dragen dat de Paepsche Kinderen niet in het School brengen eenige Paepsche Boeken , Beeldekens , of dat zy de Gereformeerde Kinderen , kwellen , lasteren , of eenige Paperyen inplanten ; als mede dat de Kinderen des Heeren Heiligen Naem niet Misbruiken , Vloeken , Zweren , Liegen , en malkanderen Slaen , Bynamen geven , maer ter contrarie zal hy zich bevlytigen om de Kinderen in de vreeze des Heeren  te onderwyzen , en hunnen pligt omtrent Ouders , Magistraten , Leeraren , en andere eerlyke Lieden voor oogen houden en zoeken in te scherpen . 
*'''XXIV.''' De Meester zal alle Vierendeeljaers zyn Tractament en het Schoolgeld voor de Kinderen kunnen ontfangen , mits overgevende een Lyst door drie Heeren Directeurs zal zyn nagezien , en als goedkeurende getekend wezen , waer op als dan ordonnantie tot betalinge door de Heeren Burgermeesteren zal worden geslagen .

*Aldus geresolveerd , gedaen en gearresteert binnen Enkhuizen op den 16 December 1752.
**My Praesent Pensionaris .
**[[Straalen, Henderik Hendriksz. van - 20 mei 1721|H. van STRAELEN]]. 

----

*T' Enchuysen.

*Gedrukt by [[Klenck, Reinier Callenbach|R. Callenbach Klenk]],
*Boek en Papierverkoper in de [[Oude Westerstraat|Oude - Westerstraat]] , 1752.

{{bron|1=
:*[https://books.google.nl/books?id=DmNaAAAAcAAJ&pg=PP3&lpg=PP3&dq=Schoolordre+en+reglement+voor+het+armkinderschool+binnen+de+Stadt+Enchuyzen&source=bl&ots=pW6rawoVOS&sig=BX_nS71_ilY_9j2E_vVl1xkgQvM&hl=nl&sa=X&ei=PdJwU-vON4WbPbuygdAD&ved=0CDEQ6AEwAA#v=onepage&q=Schoolordre%20en%20reglement%20voor%20het%20armkinderschool%20binnen%20de%20Stadt%20Enchuyzen&f=false School-ordre en reglement voor het armkinder-school binnen de stadt Enchuyzen].
:*[https://books.google.nl/books?id=e340AAAAMAAJ&printsec=frontcover&dq=editions:v278NhaT9H0C&hl=nl&ei=lL1zTpWgKMeF-wbL9by5DA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=enkhuizen&f=false Jaarboeken van het koningrijk der Nederlanden, Deel 1] blz. 396.
}} 

[[Categorie:Boeken over Enkhuizen]]
[[Categorie:Transcripties]]