Ordonnantie voor de Goudt- en Silver-smits, Anno 1613 den 13 Februarius

• Alsoo mijn E. Heeren Schout, Burgermeesteren, ende Schepenen deser stede Enchuysen onder vinden dat de Gout- ende Silver-werckers, ende anderen die Neeringe exercerende dagelijcks ende hoe langer hoe meerder onderstaen onbehoorlijcke practicquen ende quade faulten, in 't wercken van 't Gout en Silver te gebruycken. Soo is 't, dat mijn E. Heeren Schout, Burgermeesteren, ende Schepenen voornoemt, in conformité ende volgende de Placcate by den Hoogen ende Mogende Heeren de Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, in den Jaere XVIc ende thien (1610), op 't stuck van dien geëmaneert , gekeurt ende geordonneert hebben, keuren ende ordonneren by desen, de poincten ende articulen hier nae volgende, lastende ende bevelende, allen ende eenen yegelijcken, Goudt- ende Silver-werckers, ende anderen de Neeringhe van dien exercerende, de selve poincten ende articulen te achtervolghen ende onderhouden, op de poenen ende boeten daerinne begrepen.

1. In den eersten, dat alle Gout-smeden binnen deser Stede, geen Goudt en sullen verwercken, ten zy van XXII Caraten ter remedie van een vier-en-deel van een Carret, volgende de naelde ofte stael, den Goudt-smeden te doen leveren; wel verstaende dat de selve oock nietonbehoorlijck en sullen mogen gesoudeert zijn, ofte met ammusen over-laden, op poene dat de selve wercken in stucken geslaghen sullen worden, ende daer-en-boven twee engelschen Goudts op elck stuck te verbeuren.
2. Ende sullen alle de Goudt- ofte Silver-smeden den nieuwe keur van Silver niet anders mogen wercken, dan van elf penningen, acht greyn ter remedie van drie greyn, ende de kleyne keur van elf penninghen fijn Silvers, ter remedie van een derde part van een penningh, volgende de stalen ofte patroonen die hem tot dien eynde, tot heuren kosten mede ghelevert sullen werden; wel verstaende dat sy 't selve werck niet onbehoorlijck sullen overladen met souduyre, alles op poene van vijf engelschen fijn Silvers op elck stuck, hoe kleyn die oock waren, te verbeuren, ende 't werck ontweën geslagen te werden.
3. Voorts dat men binnen deser Stede ende de Jurisdictie van dien, in geen Gout-smits noch Cramers ende Juweliers, ofte andere huysen ende plaetsen, 't zy op marckt-dagen of andersins, geenrehande nieuwe facilementen sal moghen verkoopen, anders dan dat in de Woon-steden ofte Plecken, daer men op dese keure werckt, ofte beter geteeckent ende gewaerdeert zijnde, mettet Stadts teecken oock geteeckent sal zijn, op poen van XXIV engelschen fijn Silvers, op 't merck te verbeuren.
4. Ende by aldien de Deken ende Geswooren van 't Gilde bevonden onder eenighe Goudt-smeden, Cramers, Juweliers ofte elders, eenige kleynoodien gegoten oft andersins ghewrocht, ende niet en hielde de voorsz. elf penningen fijn, ter remedie als boven, hoe kleyn het stuck ware, die sal verbeuren vijf engelschen fijn Silvers op elk stuck, en 't werck aan tweën geslaghen te werden.
5. Indien bevonden werde eenigh ghegoten werck ofte andere memirie, dat de voorsz. elf penningen ter remedie als boven, niet en hielde, ende dat boven de once weeght, die sal verbeuren op elcke once ses engelsche fijn Silvers, ende voorts na advenant van de gewichte.
6. Waer 't dat yemant van de Gout-smeden, Juweliers ofte Kramers, weygerden den Deecken ende Gesworen versoeck te laten doen, die selve sal verbeuren t'elcken reyse vier oncen fijn Silvers.
7. Dat men voortaen geenrehande Silver-werck leveren en sal dat een once weeght ofte daer-en-boven ongeteeckent, op te verbeurte van twaelf engelschen Silvers, ende by aldien eenigh Silver-werck, verkost ofte gelevert ware ongeteeckent, ende niet soo goet als 't behoorde, dat de gene die 't gemaeckt ofte gelevert sal hebben, sonder teecken verbeuren sullen dubbelde boeten, ende daer toe het werck aen tweën te slaen.
8. De Deecken ende Geswooren sullen op elck stuck werck slaen twee teeckenen, d'een der Stadts Wapen gekroont, ende een letter daer by, ende die Meester die 't gemaeckt sal hebben, sal sijn teecken daer op gelsagen hebben, al eer hy 't in den handt brenght van de Deecken.
9. Des sullen de Deeckens metten Geswoorens alle Silverwerck alom daer 't hun believen sal proeven, ende is 't noodt steecken aleer sy dat teeckenen, waer vooren sy voor haren arbeydt ende moeyten sullen hebben twee grooten Vlaems van elck stuck wercks, een marck wegende, ende voorts opwaerts nae advenant van den gewichte, ende onder 't marck van de once een oort stuyver, ende van elcken once Goudts een halve stuyver, ende voorts nae advenant van den gewichte.
10. De Deeckens ende Geswoorens sullen gehouden zijn eens ter weecke te vergaderen op seeckere uere ende plaetse, omme elck expeditie te doen, die 't van doen heeft, ende sullen gehouden sijn alle weecken eens omme te gaen, ten minsten ofte alsoo dickmaels als 't hen believen sal, omme te sien oft alleman wel ende deughdelijcken werckt, ende dat op de verbeurte van twee schellingen grooten Vlaems, t'elcken reyse dat sy niet omme gegaen zijn: ende waer 't by alsoo dat yemandt weygerde ofte daer tegen ware, den Deecken ende Geswoorens selver uytter busse te nemen om te proeven, die sal verbeuren vier oncen fijn Silvers.
11. Item, de Deecken sal hebben, in de kiste tot sijnen huyse, een plaete van latoene daer innen een yegelijck sijn teecken sal gehouden zijn te slaen, daer op hy wercken wil, ende hy sijn teecken niet veranderen sal mogen sonder wetenshap van de Deecken ende Geswooren, ende in kiste sullen leghen die pensoenen ofte teeckenen daer men mede teeckenen sal, mitsgaders d'Ordonnantie ofte Keure van 't Gilde, welcke kiste sal staen tot den Deeckens huyse, ende waer van twe sleutelen sullen zijn, ende bewaert werden by de twee Geswoorens, ende by aldien een van de Geswoorens sieck ofte van huys ware, die sal sijn sleutel laten in handen van sijn mede-broeder, ten eynde niemandt daer deur verachtert werde, ende soo wie eenigh werck op andere ofte extraordinaris dagen in de weecke getekent wilde hebben, sal gehouden wesen daer vooren dubbelt salaris te betalen, mits dat de Geswoorens 't gereetschap moeten doen.
12. Sullen alle Jaeren op S.Andries dagh vergaderen den Deecken ende Geswoorens, ende sullen kiesen drie van den Ambachte ofte Neeringe die he-luyden alder bequaemste sullen duncken, ende die drie sullen sy brengen voor de Wet ende de Heeren van de Wet, die sullen een en uyt die drie kiesen, ende die sal Deecken wesen dat Jaer gheduerende, ende die afgaende Deecken sal altijdts voor 't navolgende Jaer geswooren blijven, ende den nieuwen Deecken sal den gheswooren kiesen tot hem, ende als dan sullen sy den behoorlijcken eedt in handen van de Heeren doen.
13. By aldien de Deken ende Geswooren in den wercke dat sy selver maecken ofte verkost hadden, ofte in eenige van dese poincten ofte articulen breuckachtigh bevonden werden, dat die verbeuren sal dubbelde boeten.
14. Voorts sal men maecken twee stucken Silvers, op de ordonnantie als boven, om een yegelijck werckman een stael te houden, binnen sijn huyse omme daer nae te wercken, ende dat sal men hem leveren op sijnen kost.
15. Dat oock de voorsz. Juwelieren, Kramers, Tafelletters ofte anderen met Silver ende Goudt ommegaende, sullen gebruycken in 't ontfangen ofte uytleveren van dien goede ende juyste rechtvaerdighe gewichte, ende troysche wage, sulcks als men in de munte useert, ende en sullen geen andere gewichten moghen hebben binnen heure Kramen op te verbeurte van een marck Silvers.
16. Niemant van de voorsz. Neeringe en sal hem vervorderen valsche Steenen in 't Gout te stellen, noch verkoopen voor sijne Steenen, op poene van ses Jaeren ghebannen te werden, ofte anders criminelijcken ofte arbitralijcken na de groote van de misdaedt.
17. Noch dat yemandt van hen gouden of silveren Ringhen maecken, of doen maecken en sal hol, daer eenighe andere substantien inne gevolt sal zijn dan 't behooren sal, of oock eenighe Steenen versetten in holle Ringen, ofte daer sal een bodem onder gesoudeert zijn, alsoo dat geen volsel en behoeve, op te verbeurte van 't werck 't welck de waerdeerders sullen besoecken, soo dickwils als 't hun gelieven ende de saecke vereyschen sal: ende waer 't by alsoo dat sy eenigh werck casseerden onverdient, dat sullen sy oprechten naer gelegentheyt der misdaedt.
18. Dat niemandt onder enige emausen, recours doen en sal of in stucken van gordels vollen, anders dan met Silver ofte Goudt, op poene van een once Silvers, ende 't werck aen tweën geslagen te werden.
19. Dat oock niemandt souderen en sal eenighe gouden Penningen ofte silveren, noch vergulden ofte coperen penningen vergulden ofte versilveren, op twee Jaeren sijn neeringe te verbeuren, ende arbitrale correctie.
20. Item, dat men geen gestamt werck onredelijck verladen en sal in 't souderen, op te poenen van twaelf engelschen fijn silvers, t'elcken reyse te verbeuren, ende het werck aen tweën te slaen.
21. Oock gheen silverwerck te vergulden met Schilders goude op poene als vooren.
22. Voorts dat alle Goudtsmeden ofte Juwelieren, Cramers ofte anderen sulck werck als sy naemaelsverkoopen ofte koopen van Goude, Silvere, Gesteente, ende andere, gehouden sullen wesen dat vier geheele werck-dagen voor te hangen in haer-luyder winckel t'oogh, tot aensieninge van eenen yegelijcken, op dat indien 't selve gestoolen goet ware, die 't verlooren hadde, met consent van mijn E. Heeren souden mogen aenvaerden.
23. Ende dat yder Meester sijnen wettigen Soone 't voorsz. Ambacht sal mogen leeren, ende Meester maecken, mits gevende twee oncen silvers tot behoef van de neeringe.
24. Soo wat Meester eenen natuerlijcken Soon heeft, die sal hy oock 't voorsz. Ambacht mogen leeren, mits betalende daer vooren twee oncen silvers, ende wil hy Meester werden, soo sal hy moeten geven tot behoef van de neeringe een half pondt groot, behoudelijcken waer 't dat hy 't Ambacht geleert hadde, buyten de Stadt, ende hy Meester wilde werden, soo soude hy moeten geven vier oncen silvers, wel verstaende soo wie een wettige soon vrijt, die en sal geen natuerlijcken Soone moghen vryen, ofte die eenen natuerlijcken Soone vrijt, die en sal genen wettigen Soone mogen vryen.
25. Wat gesellen het Ambacht vier Jaeren lanck, by een Meester binnen Hollandt ofte Zeelandt geleert hebben, ende in 'selve Ambacht als Meester komen wil, die sal gehouden wesen voor sijn intree ten behoeve van de selve neeringe te geven ses oncen silvers, mitsgaders ses schellingen grooten Vlaems voor de Deecken en de Geswooren, maer waert hy de neeringhe buyten den Lande geleert hadde, ende oock daer nae als geselle twee Jaeren ghewrocht ende daer van goet betoon of brachte, ende hy in de voorsz. neeringhe van Goutsmeden komen wilde, als dan ten behoeve van de selve neeringe geven sal, voor sijn intree, een marck silvers, ende den Deecken ses schellingen Vlaems.
26. Die gene die Meester wesen wil sal gehouden wesen te maecken binnen des Deeckens huyse een stuck wercks van Grosseryen, ofte een gulden Ringh, met een Steen daer in geset, ofte yet anders daer hy afghecoustumeert is gheweest te wercken, oft een Moolen te bootseeren, ofte alsulcks als den Deecken ofte Geswoorens ordonneeren sullen.
27. Niemandt en sal mogen opslaen geenrehande werck, hy en zy vry Meester in de Stadt, ende alle Juweliers, Kramers, Tafelletters ende andere, en sullen niet mogen opslaen eenighe beslagen, vergult ofte onvergult, in heur-luyder Winckel ofte Craem, maer sullen 't moeten dragen tot eenen van de vrye Meesters huysen, ende laten 't daer op slaen, ten eynde de Meesters mogen sien of alle t'selve de keure houdt.
28. Sal elcke Leer-jongen gehouden wesen voor sijn intree te betalen een Carolus gulden van xl. grooten Vlaems 't stuck, ende sal yder Meester mogen aennemen twee Leer-knapen, sonder meer, ende die proeven ses weken langh, ende indien sy boven de ses weecken by haren Meester blyven, soo is de Meester schuldigh voor 't Leergeldt te verantwoorden, ende of die Leer-knaep sijnen Meester binnen de voorsz. tijdt ontginge, soo sal de Meester even wel betalen het Leer-gelt, als oft sijn Leer-jongen by hem gebleven ware, gereserveert sijn actie op te Leer-jongen ofte sijn Vrienden, des sal de voorsz. Leer-jongen niet mogen vry werden, hy en heeft sijn Meester voldaen.
29. Alle vreemde Knapen die 't Ambacht drie Jaren gedaen ende geleert hebben, die binnen deser Stede haer broodt winnen, ende by een Meester woonen wil, het zy by dagh-huer, in de kost ofte by de stuck, dat sy dat sullen moghen doen sonder der selver Natie daer af eenigh gelt te geven, dan waert dat sy by hem selvers eenigh werck aennamen ofte wrochten, dat die dat dede daer over verbeuren sal ses oncen silvers, behoudelijcken indien daer eenighe ware die ghediffameert waren in eenige Steden, van quade saecken ende stucken, ende 't selve volkomelijcken bllecke, dat men de selve als dan de neeringe voor Meester noch voor Knaepe niet ontfangen noch te laten wercken sal, ende soo hy onwetens daerinne ontfanghen ware; de selve terstondt uyt de neeringhe te doen, sonder sijn gelt van de intree wederom te restitueren.
30. Dat oock geen Cramers ofte Tafelletters meer dan eens ter weecke voordoen en sullen binnen deser Stede, ofte Vryheyt van dien, ende dat sal wesen op de Marckt-dag, noch en sullen mogen gaen achter straten, noch in huysen, om heymelijck te verkoopen, op de verbeurte van twaelf schellingen grooten Vlaems, soo dickwils 't selve bevonden sal werden.
31. Indien eenigh Goutsmit als hy yemandt eenigh werck gemaeckt hadde, dat te vooren niet bedinght en ware, onredelijck loon daer van eyschte ofte hebben wilde, ende soo die kooper dan hem keerde aen den Deecken ende Geswooren, om den voorsz. loon ende arbeyt des wercks, soo sal die Goutsmit ende de kooper te vreden moeten wesen mettet gene alsoo by hen-luyden geappoincteert sal werden, op te poene van een once silvers.
32. Oock indien de Gesellen bevoorwaerden eenigh werck yemandt te maken, ende terstondt niet af en maeckte naer inhoudt der voorwaerden, dat dan de Deecken die Gesellen haer ander werck sal mogen verbieden, totter tijdt toe dat sy dat werck volmaeckt hebben, sonder eenigh ander werck aen te nemen, op te poene van een oude Schilt te verbeuren.
33. Ende sal geen Meester ofte Knape, van de neeringe, by nachte met hameren mogen wercken langer by kaersen dan tot thien ueren des Winters noch Somers; ende 's morgens niet voor vijf ueren, op te poene van een half once silvers te verbeuren, ten ware met consent van de Deken ende Geswoorens.
34. Dat niemandt op geen Sondagen ofte andere verboden vier-dagen sal moghen wercken, op de poene van een halve once silvers, ten ware by oorlof van den Deecken ende Geswoorens.
35. Wanneer de Deecken ende Geswoorens de Gesellen van hare neeringe ontbieden ende te samen hebben wilden, om oorbaer van de Stede ofte heure neeringe, dat de gene die onwilligh ware, ende daer niet en quame, t'elckens verbeuren sal drie grooten Vlaems, ten ware saecke sy hen-luyden wisten te excuseren.
36. Waert dat eenigh Geselle, van de neeringe, metter goede luyden Silver, Goude, ofte Juweelen ruymde, ofte ontdroege, dat men dien daer nae in den Ambachte nimmermeer sal ontfanghen, of de neeringhe en sal moghen doen in geenre manieren.
37. Men sal oock geen Silver moghen bernen anders dan goet Silver, en daer op sal de Meester slaen sijn teecken, die 't gebrandt heeft, tot vier hoecken, soo verre als 't vier oncen weeght, ende dat op te poenen van twaelf engelsche Silvers op elck marck, ende voort meer ofte min naer advenant des gewichts, ende indien eenigh Silver niet als boven gebrandt zijnde bevonden werde, dat dan die gene die 't gebrant heeft dat sal moeten oprechten tot sijnen eygen kosten, ende daer toe verbeuren de poenen als vooren.
38. Wat Meester eenen anderen sijnen Knape ontrocke met over-huere ofte andersints, sal verbeuren twee gouden guldens.
39. Ende sullen van nu voortaen Juweliers, Cramers, ofte andere, met Silver ofte Goude ommegaende, ende de Winckel opstellende, ofte hen behelpende met alsulcke neeringhe, vry moeten wesen, mits de neeringe van de Goutsmeden betalende, half soo veel als een Meester geeft van de Goutsmeden.
40. De Regeerders, Deecken ende Geswoorens sullen Jaerlijcks op S. Andries dagh, in praesentie van de Gemeene Gesellen, reeckeninghe moeten doen van alle de breucken ende vervallen van de voorsz. neeringe, ende als dan de Heeren ende den Keurmeester heuren aendeel op te legghen: ende waer 't dat eenighe van de Gesellen van de neeringe voorschreven, discorderen om Goudt, Silver, getrouwe ofte werck, dat sy d'een den anderen belooft hadden te maecken ofte leveren, d'een den andere qualijck toe spreecken ofte toe gesproken hadden, ofte dat sij eenigh gebreck onderlinghe d'een teghens de anderen hadden, heur neeringhe aengaende, dat sij daer af eerst gaen sullen aen heuren Deken metten Gesworen om hen te vereenigen, ende of sij niet vereenigen en konden, dat sij hen-luyden als dan sullen moghen behelpen mette Justitie; des sal diegene die de ander in Rechte beklaeght, den Deken ende Geswooren voor hare moeyten geven ses grooten Vlaems, de welcke weder betalen sal den genen die in 't quaetste recht valt, op te poene van drie schellingen grooten Vlaems.
41. Alle welcke boeten ende breucken vooren verklaert, ende andere die noch vervallen sullen, gaen sullen een derdendeel voor den Officier, een derdendeel voor de Keurmeesters, daer toe te ordonneren, ende het derde derdendeel aen tweën, te weten, d'eene helfte den Deken mette Gesworen, ende d'ander helfte tot profijte ende onderhoudenisse van de selve Neeringe.
42. Sullen de Gout-smeden binnen deser Stede woonende, moghen verkoopen alle het Silverwerck, het zy oudt ofte nieuwe, dat sy-luyden jegenwoordigh zijn hebbende, mits dat het selve niet en zy beneden den voet van de Koninghs daelder, ende dat het selve alvooren by den Deken ende Geswoorens sal wesen gheteeckent, met een teycken dat by hen-luyden daer toe specialijcken gebruyckt sal werden.
43. Des sullen den Deken ende Geswoorens gehouden wesen, naer dat zy het Silver-werck onder den Gout-smeden jegenwoordigh berustende, als vooren gheteyckent sullen hebben, het teycken by hen-luydden gebruyckt, datelijcken in handen van de Burgermeesteren over te leveren, omme by hen-luyden bewaert ofte andersins daer mede gedaen te werden naer behooren.
44. Ende sullen de Gout-smeden mede gehouden zijn, naer dat sy-luyden haren nieuwe wercken van Koninghs daelders Silver sullen hebben verkoft, het oude ende op-ghemaeckte werck van gelijcke Silver, niet jeghenstaende het selve als boven geteyckent sal wesen, datelijcken in stucken te slaen, omme het selve men sijn Silver te alingeren, volgende den voet hier vooren ghestelt, op poene van vijf oncen Silvers te verbeuren.
45. Sal niemandt van de Gout-smeden vermogen na dato van desen, eenige wercken van Koninghsdaelders Silver, al schoon het selve met het voorschreven teycken gemerckt mochte wesen, weder inne te koopen, anders als omme in stucken te slaen, op poene van vier engelschen fijn Silvers op yder once te verbeuren; mits dat hier inne nochtans niet begrepen werden, de wercken die d'eene Gout-smit den anderen sal moghen over doen omme te verkoopen, alsoo het den Gout-smeden, ten eynde heur-luyder Winckels van het Koninghs daelders Silver, te eerder moghen werden ontledight, geoorloft werdt, elcks ander met het overdoen ofte verkoopen van de gemaeckte, ende volgende dese ordonnantie geteyckende wercken, te gerieven, in voegen als sy-luyden best sullen konnen vereenigen.

• Behoudelijcken dat om alle de selve poincten ende articulen te vermeerderen, verminderen, corrigeren, verbeteren ofte te niet doen, mijn voornoemde Heeren de auctoriteyt tot hen reserveren.

Ampliatien van de voorschreven Ordonnantie

• Den 31 October Anno 1644 :
• Den 25 November Anno 1656 :

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en / of referenties:

• Handtvesten, privilegien, willekeuren ende ordonnantien der stadt Enchuysen, blz. 274 - 279.