Ordonnantie voor 't oude Arme Weeshuys
Uit Bibliotheca Enchusana
- Alsoo alhier binnen dese Stede kortelingh een Huys ende Wooninge geordonneert is, waer inne schamele arme Wees-kinderen sullen onderhouden werden, by handtreyckinghe van goede menschen, 't welck een Godlick ende goedertieren werck is, dat men wel behoort te avanceren ende te vorderen; ten eynde dat dit goede werck te beter sijn voortgangh sal mogen hebben, als mijn Heeren van den Gerechte gaerne sien souden, soo statueren ende wille-keuren die selve mijn Heeren van den Gerechte 't gunt hier na volget:
- In den eersten, en sal men in 't Weeshuys niet aennemen dan echte Burgers Kinderen, onder de thien jaeren oudt zijnde, die beyde Vader en Moeder verloren hebben.
- Ende dat alle 't goedt dat by der Weesen Ouders achter gelaten wordt (ende daer af Kinderen komen in 't Weeshuys) sal komen ende blyven tot profijt van 't selve Weeshuys, sonder dat men 't selve goedt eenighsins sal mogen verminderen, tot achterdeel van 't Weeshuys, ende of dat vermindert ware soo sullen de Regenten des Weeshuys de selve Wees-kinderen niet aennemen, of 't ware gerepareert, ende soo wie Kinderen in 't Weeshuys brengen willen, sullen eer de langhstlevende van den Ouders begraven is, gehouden zijn te roepen de Vooghden van 't Weeshuys, omme de achter gelaten goederen te laten inventariseeren.
- Soo wat Weesen in 't Weeshuys, op-ghevoedt zijn, ende aflijvigh worden sonder wettig geboorte achter te laten, daer af sal 't voorsz. Weeshuys der Weesen erfgenaem zijn.
- De Weesen sullen in 't voorschreven Weeshuys blyven, soo lange den Regenten goedt duncken sal.
- Also sal het voorschreven Weeshuys daer de Kinderen aldus gehouden worden, vry wesen van alle Excijsen van al dat sy behoeven sulle, sonder oorlof te bidden of Briefkens te halen.
- 't Is een maniere van de Wees-kinderen, als sy een deel Jaeren in 't Weeshuys op-gevoedt zijn geweest, alsoo datse van de Buyten-vaders ende Buyten-moeders worden uyt-gestemt, soo geeft men se een dagelijcks Pack, om haer werck in te doen, ende noch een Pack omme op Sondagen te dragen, ende hier toe Linnen ende anders nae haeren staet, ende soo wie van den Kinderen dit sal begeeren, sal moeten ghehoorsaem ende onderdanigh gheweest zijn den Buyten-vaders ende Buyten-moeders, ende den Binnen-vader ende Moeder, ende onderhouden alle Articulen by de selfde Vaders ende Moeders alhier gheschreven ende bevoolen, ende dit al sonder wederspannigheyt van woorden ofte wercken, op de poene van uyt den Huyse gestelt te worden, met haer dagelijcks Pack, met twee Hembden, ende niet meer; maer wie dat altijdt gehoorsaem ende goedt gheweest is, sal men de oude manier onderhouden, ende dit sal wesen en geschieden in praesentie van alle de Buyten-vaders ende Buyten-moeders, als men een ofte meer Kinderen uyt het Weeshuys setten sal.
- Ende sullen allen de geene soo wel Knechtkens als Meyskens, gekomen zijnde tot haere achtien Jaeren, uyt het Weeshuys gestelt worden, volgens de resolutie van de Vroetschappen ghenomen, op den XIV January, MDLXXXVI.
Nader Ampliatie omtrent het reglement van de Kinderen
- Voor al en sal niemant 's morgens ontbijten, ofte het morghen Gebedt sal eerst van een van de Kinderen die best kan (doch beurten houdende) op-geseyt worden, ende daer na het Vader Onse ende 't Geloove met alle manierigheydt by gevoeght.
- Op alle Sondagen sullen de Kinderen paer ende paer ter Kerken gaen, de jonghste voor ende de oudtste achter, de Knechtkens met den Binnen-vaêr, en de Meysjens met den Binnen-moêr, ende soo dan weder na huys gaen.
- In der Kercken sullen sy met eerbiedinge gaen, de Knechtkens bloots hoofts, ende de Meyskens met huycken, daer den Dienst over sitten, sonder uytloopen, oock niet slapen, noch 't hooft nederleggen, maer neerstelijck in stilheyt toeluysteren, die singhen konnen met haer Psalmboecken in de handt, ende soo wie hier inne, ende in het voorgaende ongehoorsaem is ofte wanstuerigheyt bedrijft, sal wesen op de roede.
- Aen de tafel 's middaghs sittende, sal men den Naem des Heeren eerst aenroepen, ende met stilheydt ende bequaemheydt eeten ende drincken 't gheene men schaffen sal, ende van de tafel niet gaen ter tijdt toe de Dancksegginghe gelesen is op de roede.
- Op Sondaghen en sal hem niemant vervorderen binnen of buytens huys te jagen ofte rasen, noch kaetsen, kolven, kooten of dierghelijcke dingen, maer na middagh sal een yegelijck hem voegen tot aenhooringe van de Caerte, ende daer na een Schrift schrijven, ofte een Psalm singen, tot dat men ter Kercken gaet.
- Na middagh sullen de Kinderen wederom ter Kercken gaen als boven.
- Tot den vrienden en sullen sy niet gaen, dan by consent van Binnen-vader ofte Binnen-moeder, ende consent hebbende, sullen sy weder inkomen 's Winter ter vier ueren, ende 's Somers te ses ueren op de roede.
- Die te werck gaen sullen niet moghen wegh loopen, noch die school gaen buyten consent van den Schoolmeester, op poen van gegeesselt te worden.
- Niemandt sal moghen te landwaerts loopen noch des nachts uyt den Huyse blyven sonder oorlof, op poene van swaerlijck gegeesselt te worden, ende wie over de straffe wegh loopt, sal men, soo wanneer hy weder in komt hem aen 't block sluyten, ende daer boven noch met den roede straffen, ende alsoo lange aen 't block blyven sitten als 't den Buyten-vaders ende Moeders believen sal, insghelijcks mede wien yet van ymandt steelt ofte neemt sal men metter selver straffe straffen.
- Niemandt sal moeten een stuck Kase of wat het is uytten Huys dragen, ende dat een ander geven of verkoopen, op poene van scherpelijck gegeesselt te worden.
- Soo wie besteedt is op een Ambacht, ende hy windt geldt by de Weeck of by 't Jaer, sullen gehouden zijn 't selve weeck-geldt, ofte jaer-geldt geheel in te brengen, het zy Knecht ofte Meydt, in handen van den oudtsten Buyten-moeder naeckt ghegeesselt te werden, het zy jongh ofte oudt.
- Niemandt van de Wees-kinderen sal by den Appel-koopster staende blyven, ende toe kijcken, veel min snoepen Appelen of Koeck houwen op de roede.
- Niemandt oudt ofte jongh sal speelen metter Kaerte, Teerlingh ofte ander diergelijcke boefachtigh spel, op de verbeurte van swaerlijck gestraft te worden.
- Soo wie een leeughen lieght, een ander slaet, werpt ofte stoot, du dief, schorst of met diergelijcke woorden, op de roede.
- Men sal in 't Weeshuys gheen oneerlijcke woorden spreecken, Godt ende den name Jesus lichtvaerdighlijck ghebruycken, vloecken noch sweeren, noch lichtvaerdige wereltsche Zangen singen, maer Psalmen en geestelijcke Liedekens, die anders doet sal van de Vooghden ghestraft worden.
- Niemandt sal droncken drincken, op kameren, by nacht loopen, of daer bier tappen, het zy in vry lagh ofte anders, op correctie van de Vooghden.
- Niemandt jongh ofte oudt sal over 't schutten van den Thuyn klimmen, of daer in gaen, of plucken ende nemen Peulen, Appelen, Peeren, Wortelen, Bloemen, of diergelijcke, buyten consent van Vader ofte Moeder, op correctie van de Vooghden.
- De Kinderen sullen tot alle eerbiedinghe gehouden worden dat sy de Hoedt lichten voor Vaders en Moeders, ende andere eerlijcke persoonen die hier komen, ofte hem op ter straten gemoeten, ende goeden morgen bieden, ende goede nacht segghen, desghelijcks dancken als men hen yet geeft, ende die anders doen daeromme straffen.
- Soo wat kleyne Kinderen op of over de Brugge, in Schuyten of aen 't Water, op de Steyger bevonden worden, sullen wesen op de roede.
- Des avondts en sullen de Kinderen van de Tafel niet gaen, ofte de dancksegginge, het avondt Gebedt, ende het Onse Vader zy geleesen, daer na wat speelen (binnen 't Convent) soo lange dat Vader ende Moeder gebieden te bedde te gaen. Alle 't geene dat jegens dese articulen van de Kinderen verbeurt wordt sal men den Binnen-vader ofte School-meester aen-geven, ende wat die niet bequamelijck konnen te wegen brengen, sal men de Vooghden Sondaghs als dese Caerte gelesen is aengeven, ende die sullen dan na gelegentheyt handelen.
Vorder Ampliatie
- Eerstelijck, dat yeder van de Wees-kinderen, niemandt uytgesondert, sal gehouden zijn des Saturdaghs in 't School te komen op de ordonnaris tijdt, op dat de Schrijvers de Vragen tegens de Meester promptelijck van buyten souden kunnen opsegghen, ende de andere geen Schrijvers zijnde, op het leeren en onderwijsen van de Meester aendachtigh souden hebben te letten.
- Ten tweeden, dat yeder die een les gegeven werdt om van buyten te leeren uyt het Catechismus van Bouma, gereedt ende bereydt sal wesen, om het selve sonder strompelingh buyten het Boeck op te seggen teghens die Dinghsdagh, wanneer de Catechisatie sal werden ghedaen.
- Ten derden, dat niemandt de Cathechisatie sal mogen versuymen, maer op de uer daer sal moeten tegenwoordigh zijn.
- Ten vierden, dat Yeder in de Kerck stil en aendachtigh sal toe-luysteren, en daer soo langh blyven tot dat de zegen gesproken is.
- Ten vijfden, dat yeder sich sal vervoegen om in 't School te wesen soo wel op Maendagh en Saturdagh als op eenige andere dagen, van den eersten February tot den eersten Marty, des avondts ten half sessen, en van den eersten Marty tot den eerste October ten ses ueren, ende van den eersten October tot den eersten November ten half sessen, en van den eersten November tot den eersten February ten vijf ueren.
- Ten sesten, dat yeder jongh en oudt sal schuldigg zijn (soo wel des Somers als des Winters) wanneer daer geen School werdt gehouden des avondts ten seven ueren precijs t'Huys te wesen, de Sondagh daer mede onder begrepen.
- Ten sevenden, dat yeder op het Tou sittende, ende op die tijdt niet School gaende, precijs ten acht ueren sal moeten t'Huys zijn.
- Ten achtsten, dat yeder sonder het minste teghen-spreecken ghehoorsamen sal de Binnen-vader en Binnen-moeder; mitsgaders de Meester in 't Werckhuys en 't School op wat plaets van 't Weeshuys het selve soude moghen wesen.
- Alle dese bovenstaende Articulen sal yeder gehouden wesen volkomentlijck te ghehoorsamen en na te komen, of sal by ghebreecke van dien swaerlijck werden gestraft, waer op dan elck staet te letten en na den inhouden van dien sich te reguleeren.
Bronnen, noten en / of referenties:
